Ο ρυθμός μας: Ο ρόλος της τέχνης στην εξέλιξη και ανάπτυξη του παιδιού

Πολύ συχνά, ο όρος "δημιουργικότητα" αναφέρεται σαν απαραίτητο προσόν για μια θέση εργασίας, γιατί εξασφαλίζει την επιτυχία της επιχείρησης, την καινοτομία που απαιτείται για ένα καλύτερο μέλλον, και φανερώνει έναν ισορροπημένο ενήλικα με τόλμη για νέες ιδέες και ενθουσιασμό να τις εφαρμόσει.

Όμως, παρόλο που γνωρίζουμε τη σημαντικότητα της δημιουργικότητας (και εκθειάζουμε τον ενήλικα που τη διαθέτει), γιατί αγνοούμε και αποκλείουμε την καλλιέργειά της, ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ανθρώπου, παραμερίζοντάς την τόσο από το εκπαιδευτικό μας σύστημα όσο και από την καθημερινότητά μας;

Τα παιδιά από τη φύση τους αγαπούν τις τέχνες -την ζωγραφική, τη γλυπτική, τη μουσική, τον χορό, το θέατρο, και από πολύ μικρή ηλικία διακρίνουμε σε αυτά τον ρυθμό, τη μίμηση, τη κίνηση, την ανάγκη για δημιουργία. Αυτή η πρώιμη σχέση αγάπης στηρίζεται σε μια αρχετυπική βάση, καθώς, ήδη από την αρχαιότητα, ο άνθρωπος επιθυμούσε να εκφράσει ότι αντιλαμβανόταν και ότι αισθανόταν μέσω της τέχνης, πριν ακόμα υπάρξει ο γραπτός λόγος (στο σπήλαιο El Castillo στην Ισπανία, επιστήμονες ανακάλυψαν ζωγραφιές που χρονολογούνται 40.800 χρόνια πριν!). 

Tα περισσότερα (αν όχι όλα) τα σχολεία δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάγνωση, τη γραφή, τα μαθηματικά, στις επιστήμες, γιατί υπόσχονται μια επιτυχημένη ακαδημαϊκή ή επαγγελματική καρίερα, αφήνοντας την τέχνη στο περιθώριο. Κι όμως, μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος μας, περιβαλλοντικά και κοινωνικά, απαιτούν καινοτόμες και δημιουργικές πρωτοβουλίες για να αντιμετωπιστούν. Η τέχνη, η διαδικασία δηλαδή της δημιουργίας, της εξερεύνησης, της ανακάλυψης, ενθαρρύνει τους ανθρώπους, μικρούς και μεγάλους, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τις ιδέες τους, τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτή η έκφραση της ατομικότητας  δημιουργεί βαθειά σκεπτόμενους ανθρώπους, δημιουργικούς και ανεξάρτητους, με κριτική ικανότητα.

Μια ολιστική προσέγγιση, τόσο από τους γονείς όσο και από τους δασκάλους, θα προετοιμάζει τα παιδιά για τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν σε όλη τη μετέπειτα ζωή τους, όχι μόνο στα θρανία. Θα εστιάζει, κυρίως, στο να μάθουν τον εαυτό τους, τα συναισθήματά τους, την ταυτότητά τους, τον κόσμο γύρω τους, με στόχο την προσωπική, κοινωνική, και συναισθηματική τους ανάπτυξη, την διαμόρφωση υγιών σχέσεων και τη βίωση της ομορφιάς της ζωής. 

Via

Η τέχνη είναι ζωτικής σημασίας για την ολιστική ανάπτυξη του παιδιού, γι'αυτό πρέπει να αποκτήσει σημαντική θέση στην ζωή του παιδιού, μέσα και έξω από τα θρανία. 

Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε σε ένα παιδί την αγάπη για τη τέχνη; Τα παιδιά, μικρά και μεγαλύτερα, αγαπούν από τη φύση τους τη δημιουργία. Για εμάς είναι τέχνη, για εκείνα είναι ανάγκη. Είναι κάτι που τους βγαίνει αβίαστα, είτε έχουν τα απαραίτητα υλικά είτε όχι. Τα παιδιά εμπνέονται από τη φύση γύρω τους, χρησιμοποιώντας τα υλικά που ήδη έχουν: τη φωνή τους, το χώμα, τα λουλούδια, το νερό, το σώμα τους, τις αισθήσεις τους. Τα σπουδαιότερα εφόδια που μπορείτε να τους δώσετε για να αγαπήσουν τη τέχνη είναι χρόνο, ελευθερία και τη προσοχή σας. Σε μια βόλτα στο πάρκο, παρατηρήστε μαζί τη τέχνη στη φύση, στον ουρανό, στο χώμα, στη βροχή. 'Οσο μικρό και αν είναι το σποράκι σας, επισκεφτείτε μαζί εκθέσεις, αξιόλογες θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, μουσεία και γκαλερί.
Θυμάμαι όταν η Μυρτώ ήταν περίπου 11 μηνών επισκεφθήκαμε μαζί το μουσείο Ακρόπολης, εκεί περπάτησε για πρώτη φορά. Σε ηλικία 1 έτους παρακολουθήσαμε μαζί τη πρώτη της θεατρική παράσταση, ενώ κάπου στους 16 μήνες γραφτήκαμε σε εργαστήρι δημιουργικής απασχόλησης. Στα 2,5 έτη τόλμησα και τη πήγα στην Εθνική Λυρική Σκηνή, στην παράσταση του Καρυοθραύστη, την οποία και παρακολούθησε μαγεμένη επί 70 λεπτά. Μην ανησυχείτε για το "πόσο μικρά είναι" ή "πόσα θα καταλάβουν". Η αισθητική αντίληψη των παιδιών ξεκινά να διαμορφώνεται ήδη από πολύ μικρή ηλικία, μεσα από το καθημερινό τους περιβάλλον και από την επαφή τους με αντικείμενα ή καταστάσεις που τους προκαλούν μια "αισθητική εμπειρία".

Στο σπίτι σας προμηθευτείτε υλικά και καλλιεργήστε ένα περιβάλλον που θα το βοηθήσει να δημιουργήσει, ανάλογα με την ηλικία του (χαρτιά, μολύβια, νερομπογιές, βιβλία, πλαστελίνη, μουσική, βιβλία κ.ά):


Ζωγραφική
Από 6 μηνών (ή όταν το σποράκι σας μπορεί να καθήσει στον ποπό του) μπορείτε να δοκιμάσετε βρώσιμες δαχτυλομπογιές (χρησιμοποιώντας γιαούρτι ή καλαμποκάλευρο/corn flour, και χρώμα ζαχαροπλαστικής). Έτσι του δίνετε την ευκαιρία να εξερευνήσει το περιβάλλον του, τις αισθήσεις του, και να μάθει τον εαυτό του.

Επίσης, μπορείτε να κατασκευάσετε ένα σταντ στο οποίο θα τοποθετείτε κάθε εβδομάδα ένα εκτυπωμένο αντίγραφο κάποιου πίνακα ζωγραφικής και θα γράφετε από κάτω τον τίτλο του, και το όνομα του ζωγράφου.  

Με αυτόν τον τρόπο το παιδί εξοικειώνεται με την τέχνη, παρατηρεί διαφορετικές τεχνοτροπίες, διαφορετικά μοτίβα, και κάθε φορά ανοίγεται μπροστά του ένα νέο παράθυρο αισθητικής. Η Μαρία Μοντεσσόρι είχε πει πως "ένα παιδί δεν θυμάται απλώς όσα βλέπει, αλλά αποτελούν κομμάτι της ψυχής του". Εκτός των άλλων, μπορείτε να συζητήσετε μαζί του για το κάθε έργο, ενθαρρύνοντας την κριτική σκέψη του, την παρατηρητικότητά του και βοηθόντας το να εκφράσει τα συναισθήματά του. Με κάθε αλλαγή πίνακα στο σταντ, μπορείτε να συζητήσετε με το παιδί σας, ρωτώντας το:

• Τι μπορείς να δεις;
• Τι σκέφτεσαι όταν τον βλέπεις;
• Τι νομίζεις ότι κάνουν;
• Ποια χρώματα μπορείς να δεις;
• Πώς σε κανει να αισθάνεσαι;
• Σου αρέσει;
• Τι νομίζεις ότι σκέφτεται αυτός ο άνθρωπος;
• Ποια εποχή νομίζεις ότι είναι; Πως είναι ο καιρός;

Aπό την ηλικία των 18 μηνών μπορείτε να παρουσιάσετε στο σποράκι σας τις νερομπογιές. Πρώτα με ένα φύλλο χαρτί, ένα χοντρό πινέλο και ένα χρώμα, και αργότερα με δύο χρώματα (π.χ. μπλε και πράσινο, που μπορεί να τα αναμείξει και να παρατηρήσει ότι δημιουργούν ένα τρίτο χρώμα), και όσο μεγαλώνει περισσότερα.  Όταν μεγαλώσει λιγάκι, μπορείτε να προμηθευτείτε ένα ξύλινο καβαλέτο, όπως αυτό (το οποίο παίρνει ρολό χαρτιού, για ατελείωτες ώρες ζωγραφικής), για να εξερευνήσει τη δημιουργικότητά του και να ζωγραφίσει χρησιμοποιώντας το χέρι του σε κάθετη επιφάνεια. 

Από την ηλικία των 2 -περίπου- ετών μπορείτε να του παρουσιάσετε την υγρή κόλλα χειροτεχνίας, καθώς και υλικά όπως:

• Μικρά κομμάτια χρωματιστού χαρτονιού που θα έχετε κόψει, ώστε αν θέλει να κάνει κολλάζ.
• Γκλίττερ για να δημιουργήσει π.χ. "διαστημική" αστερόσκονη ή ασημόσκονη σε μάυρο φόντο
• Όσπρια και χρωματιστό ρύζι που μπορεί να κολλήσει στο χαρτί και να δημιουργήσει ότι φανταστεί.
• Φύλλα, λουλούδια, καρπούς που μπορεί να κολλήσει στο χαρτί.

Ένα υλικό που λατρεύει να χρησιμοποιεί η Μυρτώ, είναι τα Stabilo Woody 3in1, που συνδιάζουν 3 προϊόντα ζωγραφικής σε ένα χοντρό μολύβι (κηρομπογιά, ξυλομπογιά, και ξυλομπογιά ακουαρέλας/νερομπογια). Τα είχα δει να το συστήνουν πολλές μαμάδες στο εξωτερικό, και είχαν δίκιο. Ενώ η κοινή ξυλομπογιά δεν συνιστάται να χρησιμοποιηθεί από σποράκια κάτω των 3 ετών (και δεν παρουσιάζουν για αυτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και χρειάζεται να πιέσουν το μολύβι για να παράγουν έντονο χρώμα), τα Stabilo Woody 3in1 είναι ιδανικά και για μικρότερης ηλικίας σποράκια μιας και η μαλακή τους μύτη, το μεγάλο πάχος του μολυβιού και το έντονο χρώμα που παράγουν τα καθιστούν ασφαλή για σποράκια. Το καλύτερο από όλα είναι πως μπορούν να ζωγραφίσουν σε κάθε λεία ή τραχειά επιφάνεια (χαρτί, γυαλί, μέταλλο, δέρμα, πλαστικό κτλ).

Γλυπτική/Κεραμεική
Ένα υλικό με το οποίο μπορείτε να το εφοδιάσετε από αυτή την ηλικία είναι η πλαστελίνη (μπορείτε να τη φτιάξετε και μόνη σας με συνταγή που έχω αναρτήσει εδώ). Το θαυματουργό αυτό υλικό προσφέρει αμέτρητες επιλογές παιχνιδιού, καλλιεργεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, και εξασκεί τους λεπτούς μύες των χεριών προετοιμάζοντάς τους για την τριποδική λαβή που χρειάζεται η γραφή.
Εκτός από τη πλαστελίνη, μπορείτε να συστήσετε στα σποράκια τον πηλό, ώστε να έρθουν σε επαφή με ένα υλικό που έχει διαφορετική υφή και ιδιότητες. Είναι το ίδιο εύπλαστος με τη πλαστελίνη, ωστόσο αλλάζει η τεχνική, μιας και πρέπει να βρέχεται για να αποκτήσει ελαστικότητα. 

Ραπτική/Κέντημα
Για λίγο μεγαλύτερα σποράκια, μια υπέροχη δραστηριότητα είναι η ραπτική/κέντημα. Όχι, μην τρομάζετε! Το έχουμε δοκιμάσει όταν το Σποράκι έκλεισε τα 3 έτη με αυτή τη χειροτεχνία, η οποία περιέχει πλαστική βελόνα με στρογγυλεμένη μύτη, και πλαστικό διάτρητο πλαίσιο. Είναι ιδανικό για μια πρώτη επαφή με το κέντημα, και την κίνηση του χεριού με τη βελόνα. Αργότερα, μετά τα 6 έτη, μπορείτε να δοκιμάσετε με ένα τέτοιο σετ χειροτεχνίας. Επίσης, μπορείτε να δοκιμάσετε το γνωστό threading/lacing, και να φτιάξετε μαζί με τα σποράκια σας κολιέ από μεγάλες χάντρες, χρησιμοποιόντας ένα λεπτό κορδόνι. Η δραστηριότητα αυτή προσφέρει έναν διασκεδαστικό και δημιουργικό τρόπο να εξασκήσουν τα παιδιά την λεπτή τους κινητικότητα και την οπτικο-κινητική τους αντίληψη.

Πλέξιμο
Για παιδιά από 4 ετών και πάνω, μια ακόμη πολύ δημιουργική δραστηριότητα είναι το πλέξιμο. Με αυτό το όμορφο και απλό ξύλινο εξάρτημα τα σποράκια μπορούν να πλέξουν περίτεχνα, πολύχρωμα κορδόνια, από μη τοξική βαφή (περιέχονται στην συσκευασία). Έτσι, η διαδικασία της δημιουργίας είναι και διασκεδαστική, αλλά και το αποτέλεσμα τα εντυπωσιάζει και τα ενθαρρύνει. Ανυπομονώ να μεγαλώσει λιγάκι το Σποράκι ώστε να το δοκιμάσουμε.  

Από 5 ετών και πάνω, μια διασκεδαστική και πολύ δημιουργική δραστηριότητα είναι ο αργαλειός. Με αυτή τη δραστηριότητα τα παιδιά γνωρίζουν τη λαϊκή τέχνη και τις παραδόσεις μας, ενώ διασκεδάζουν, δημιουργούν, και εξασκούν τη λεπτή τους κινητικότητα και την ικανότητα συγκέντρωσης. Εκτός από αυτούς του εμπορίου (π.χ. εδώ ή εδώ), μπορούμε να φτιάξουμε τον δικό μας αυτοσχέδιο αργαλειό, ο οποίος θα ανταποκρίνεται και σε μικρότερης ηλικίας σποράκια. Θα χρειαστούμε ένα κομμάτι χαρτόνι, νήμα, και χρωματιστές κορδέλες ή χρωματιστά σύρματα (καθαριστικά πίπας). 

Βιβλία

Προμηθειτείτε με αξιόλογα παιδικά βιβλία ευρείας θεματολογίας. Προσέξτε την εικονογράφηση, μιας και είναι το πρώτο στοιχείο σε ένα βιβλίο που αιχμαλωτίζει το βλέμμα και το ενδιαφέρον των παιδιών. Επίσης, εξοπλίστε τη βιβλιοθήκη με παιδικά βιβλία που έχουν ποιητικό λόγο, μιας και έτσι ενδυναμώνουν τη μνήμη τους, ακούν έναν διαφορετικό τρόπο διήγησης, και θα τα δείτε σε λίγο καιρό να προσπαθούν να φτιάξουν τα δικά τους "ποιηματάκια". Τέλος, υπάρχουν πολύ αξιόλογα βιβλία που εισάγουν τα σποράκια σε μια πρώτη γνωριμία με τη τέχνη, όπως "Ο κήπος του Ματίς" της Samantha Freedman των Εκδόσεων Μέλισσα,  "Ο ζωγράφος του δάσους" από τις Εκδόσεις Νεφέλη, "Ανακαλύπτω τα σπουδαιότερα έργα τέχνης" από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, "Σκηνές"/"Τοπία"/"Ζώα"/"Πορτρέτα" από τις Εκδόσεις Ερευνητές, και "Το πρώτο μου βιβλίο για την Ιστορία της Τέχνης" από τις Εκδόσεις Σαββάλας.

Μουσική

Ήδη από πολύ μικρή ηλικία, η Μυρτώ έβρισκε πάντα στο δωμάτιό της ένα καλαθάκι με μουσικά όργανα. Πρώτα μια μικρή ξύλινη κουδουνίστρα, μετά προστέθηκε ένα ξύλινο ντέφι, μια μαράκα, κ.ο.κ, μέχρι που έχει φτάσει σήμερα να έχει ολόκληρη συλλογή, πάντα σε καλαθάκι στο δωμάτιό της, και πάντα με άμεση πρόσβαση σε αυτή. Πολύ συχνά μάς ζητά να της βάλουμε μουσική να χορέψει, κρατώντας και ένα μουσικό όργανο. Η μουσική υπάρχει καθημερινά στη ζωή μας, κάθε είδους, από κλασική, soundtracks, παραδοσιακά δημοτικά και νησιώτικα, μέχρι Μαίρη Λίντα και Βέμπο.

Θέατρο:

Ήδη έχω μιλήσει για τα παιχνίδια ρόλων και το συμβολικό παιχνίδι, που είναι μια πρώιμη έκφραση των παιδιών προς το θεατρικό παιχνίδι. Σε προηγούμενη ανάρτηση παρουσίασα τα αναπτυξιακά οφέλη που κερδίζει ένα παιδί από το αυτού του είδους το παιχνίδι, και μπορείς να τη βρεις εδώ.

Η αγάπη των παιδιών για τη τέχνη υπάρχει ήδη μέσα τους, όμως πρέπει να ενθαρρύνεται και από τους κηδεμόνες. Σαφώς υπάρχουν άνθρωποι που μεγαλώνουν χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τη τέχνη, και είναι απόλυτα ευχαριστημένοι, ζουν καλές ζωές, και είναι είναι χρήσιμοι πολίτες. Αλλά όπως είχε πει και ο βρετανός συγγραφέας Φίλιπ Πούλμαν:

"Τα παιδιά χρειάζονται τέχνη και ιστορίες και ποιήματα και μουσική όσο χρειάζονται αγάπη και φαγητό και καθαρό αέρα και παιχνίδι. Αν δεν δώσεις σε ένα παιδί τροφή, η ζημιά γίνεται γρήγορα ορατή. Αν δεν αφήσεις ένα παιδί να έχει καθαρό αέρα και παιχνίδι, η ζημιά είναι επίσης ορατή, αλλά όχι τόσο γρήγορα. Οι συνέπειες της πολιτιστικής λιμοκτονίας δεν είναι δραματικές και γρήγορες. Δεν είναι τόσο εύκολα ορατές. 

Πρέπει να καταλάβουμε ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην εμπειρία του πολιτισμού. Πρέπει να καταλάβουμε καλά ότι χωρίς ιστορίες και ποιήματα και εικόνες και μουσική, τα παιδιά θα πεινάσουν. Η ψυχή τους θα λιμοκτονήσει".

Για να μη χάνεις καμία ανάρτηση και κανένα διαγωνισμό, μπορείς να ακολουθείς τη σελίδα Shabby Mommy στο Instagram και στο Facebook. 

Όλα τα κείμενα και όλες οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του blog Shabby Mommy, εκτός από εκείνες που δηλώνεται η πηγή τους μέσω του link που είναι συνημμένο στη λεζάντα "Via". Απαγορεύεται η αντιγραφή και χρήση των κειμένων και φωτογραφιών χωρίς την έγγραφη άδεια της διαχειρίστριας του blog Shabby Mommy. Άν σας ενδιαφέρει η χρήση των φωτογραφιών παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μου.