Ο ρυθμός μας: Η δύναμη του παιχνιδιού

Ήρθε η ώρα να γράψω για ένα θέμα που πολύ αγαπώ και στηρίζω με όλο μου το "είναι" από τότε που αποκτήσαμε το Σποράκι: το παιχνίδι, και τη δύναμη που έχει στην ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού.

To παιχνίδι είναι η φυσική γλώσσα των παιδιών, και η αναπόσπαστη δραστηριότητα της καθημερινότητάς τους. Είναι το ισχυρότερο μέσο επικοινωνίας τους, και τα  βοηθά να αντιληφθούν τον κόσμο και να επεξεργαστούν εμπειρίες και συναισθήματα. Η Μαρία Μοντεσσόρι είχε επισημάνει πως "το παιχνίδι είναι η εργασία του παιδιού", και αυτό είναι φτιαγμένα να κάνουν. Έχετε παρατηρήσει πόσο υπέροχα συγκεντρωμένο είναι το μουτράκι ενός παιδιού όταν εμπλέκεται σε μια δραστηριότητα με όλη του τη προσήλωση και προσοχή;

Για πολλούς γονείς το παιχνίδι φαίνεται σαν ένας ανούσιος τρόπος να περνάει το παιδί την ώρα του, αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό γιατί μπορεί να αποτελεί έναν ασφαλή τρόπο για τα παιδιά να δοκιμάσουν νέες δεξιότητες ή να ξεπεράσουν τις συναισθηματικές τους δυσκολίες, τοποθετώντας τους εαυτούς τους σε θέση "ισχύος" ("θα είμαι εγώ η γιατρος/δασκάλα/μαμά") για να επιτύχουν τη σύνδεση και την αποφόρτιση.

Το παιχνίδι είναι ο τρόπος επικοινωνίας των παιδιών, και μέσω αυτού μάς φανερώνουν τον συναισθηματικό τους κόσμο.

Ακόμα κι αν έχετε ένα παιδί που παίζει μια χαρά και μόνο του, επιβάλλεται να αφιερώνετε λίγο χρόνο στο να συμμετέχετε στο παιχνίδι του, για να "ακούσετε" πραγματικά όσα έχει να σας πει (όσο δελεαστικό κι αν είναι να τα αφήσετε στην ησυχία τους..). Η δημιουργία χώρου και χρόνου για να παίξουμε με τα παιδιά μας είναι ένα από τα πολυτιμότερα δώρα που μπορούμε να τους προσφέρουμε, γιατί τους δείχνουμε ότι είναι η προτεραιότητά μας, και ότι έχουμε πάντα χρόνο για αυτά.

Κατεβαίνοντας στο επίπεδό τους και παίζοντας με τους κανόνες τους, τους δημιουργούμε ένα αίσθημα ασφάλειας και αγάπης. 

Via

Το να συμμετέχουμε στο παιχνίδι είναι ακόμα πιο σημαντικό όταν έχει προηγηθεί μια μεγάλη αλλαγή στην οικογένεια -ίσως ένα νέο αδελφάκι, ή το να ξεκινήσει σχολείο. Τότε χρειάζεται να νιώσουν τη μεγαλύτερη ασφάλεια και να εδραιώσουν τη συναισθηματική σύνδεση μαζί σας.

(Εγώ πάντα φαντάζομαι τη σύνδεσή μου με τη Μυρτώ σαν ένα κύπελλο. Αν μια μέρα λόγω υποχρεώσεων, δεν αφιερώσω ποιοτικό χρόνο μεταξύ μας και δεν γεμίσω το κύπελλο αυτό, τότε μέχρι και ο ύπνος της θα είναι γεμάτος ένταση. Αν της αφιερώσω ΑΝΑΠΟΣΠΑΣΤΑ τον χρόνο που χρειάζεται, τότε θα παίξει περισσότερο χρόνο μόνη της, πολύ πιο δημιουργικά και με περισσότερη ηρεμία και όρεξη).

Επίσης, όταν συμβαίνει κάποια αναταραχή στο περιβάλλον μας και επηρεάζεται και η δική μας ψυχολογία αλλά και του παιδιού, έχω διαπιστώσει ότι η Μυρτώ μού ζητάει πιο συχνά αλλά και πιο "επιτακτικά" να συμμετέχω στο παιχνίδι της: αυτός είναι ο τρόπος της για να εδραιωθεί η σύνδεσή μας, αυτή είναι η γέφυρα επικοινωνίας της. Όταν οι μέρες κυλάνε ήρεμα και με ρυθμό, ο χρόνος που αφιερώνει στο να παίζει μόνη της πολλαπλασιάζεται.

Το παιχνίδι επιτρέπει στα παιδιά να "δοκιμάσουν" διαφορετικά συναισθήματα και καταστάσεις, να αναπαραγάγουν την δική μας ψυχολογική κατάσταση σε ένα πιο ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον.

Το παιχνίδι μπορεί επίσης να βοηθήσει τα παιδιά να συνέλθουν από δυσάρεστες καταστάσεις (ένα καλό παράδειγμα είναι όταν παίζουν τον γιατροί για να αντιμετωπίσουν μια πιθανή εξέταση ή ένα εμβόλιο). Αυτό τους επιτρέπει να επεξεργάζονται μέσα τους αυτή την εμπειρία, ανακτώντας την δύναμη που χρειάζεται ώστε να ανταπεξέλθουν στο πραγματικό συμβαν. Όταν τα παιδιά αδυνατούν να απελευθερώσουν τα συναισθήματά τους μέσω του παιχνιδιού, μπορούν να τα απελευθερώσουν μέσω των γνωστών "tantrum".

Το καθοδηγούμενο -από το παιδί- παιχνίδι ή αλλιώς ελέυθερο παιχνίδι (child-initiated play)

Είναι αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος: αφήνεις το παιδί ελεύθερο να κάνει αυτό που προορίζεται να κάνει, δηλαδή να παίξει, να μάθει, να εξελιχθεί.

Στο ελεύθερο παιχνίδι, το παιδί ακολουθεί τα μοτίβα παιχνιδιού που ορίζονται από τον διαρκώς αναπτυσσόμενο εγκέφαλό του, και βυθίζεται σε έναν δικό του κόσμο, ή συμμετέχει και αλληλεπιδρά στο παιχνίδι άλλων παιδιών. Αυτός ο τύπος παιχνιδιού είναι εξαιρετικά ευγεργετικός.

Ως ενήλικες και κηδεμόνες αυτών των "μικρών σφουγγαριών" (μα πραγματικά, μια φορά βλέπουν ή ακούν κάτι και το "ρουφάνε" αμέσως), έχουμε υποχρέωση να ακολουθήσουμε τον ρυθμό τους, να τους παρέχουμε τη στήριξη όπου τη χρειάζονται, αλλά και τον χώρο και τον χρόνο καθώς ανακαλύπτουν, εφευρίσκουν και εξερευνούν.

Όλα τα παιδιά έχουν τον δικό τους "μετρητή ετοιμότητας", ο οποίος τα κρατάει ασφαλή - και η αίσθηση ασφάλειας είναι ύψιστης σημασίας για τη βέλτιστη μάθηση. Τα παιδιά σκανάρουν και αξιολογούν διεξοδικά μια κατάσταση προτού ασχοληθούν ή εμπλακούν. Γι'αυτό και, αντί να πιέσετε το παιδί σας να συμμετέχει σε κάποιο παιχνίδι, δώστε του όσο χρόνο χρειάζεται για να νιώσει πρώτα άνετα και έτοιμο.


Ο ρόλος του ενήλικα στο ελεύθερο παιχνίδι του παιδιου

Ακολουθήστε τον ρυθμό του: το ίδιο το παιδί θα αποφασίσει πότε είναι έτοιμο να αφήσει την αγκαλιά σας για να αρχίσει την εξερεύνηση. Εσείς θα του παρέχετε τον χρόνο και τον χώρο που χρειάζεται κάνοντας ένα βήμα πίσω. Ας τα παρακολουθήσουμε καθώς προσπαθούν να σκαρφαλώσουν σε ένα εμπόδιο, χωρίς να παρέμβουμε αν δεν μας το ζητήσουν.

Υποστηρίξτε τα: Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να παρέχετε υποστήριξη στα παιδιά σας όταν παίζουν. Η παρουσία σας είναι η πιο σημαντική υποστήριξη. Είστε η «άγκυρά» τους, η ασφάλειά τους. Όσο μπορούν να σας δουν και όσο ξέρουν ότι μπορούν να επανασυνδεθούν μαζί σας όποτε το θελήσουν, αισθάνονται αρκετά ασφαλείς για να παίξουν ελεύθερα και να μάθουν. Σκανάρουν το πρόσωπό σας πριν κάνουν το οτιδήποτε, και κατανοούν αν εγκρίνετε ή απορρίπτετε μια κατάσταση. Οι ίδιες οι εκφράσεις σας επιτρέπουν στο παιδί να αναγνωρίσει εάν μια εμπειρία είναι "θετική ή αρνητική".

Μη τα διακόπτετε: Κανείς δεν θέλει να απομακρύνεται από μια δουλειά που δεν έχει ολοκληρώσει. Έτσι και τα παιδιά αντιδρούν αρνητικά όταν, χωρίς προειδοποίηση, τα απομακρύνετε από το παιχνίδι τους. Τα παιδιά δεν φορούν ρολόγια, οπότε ίσως χρειαστεί να τα προειδοποιήσουμε όταν είναι ώρα να πάνε σπίτι/για ύπνο/για φαγητο κτλ

Via

Το καθοδηγούμενο από τον ενήλικα παιχνίδι (adult-led play)

Αντίθετα από το ελεύθερο παιχνίδι, υπάρχει και ο τύπος του παιχνιδιού τον οποίο σχεδιάζει και οργανώνει ο ενήλικας. Αν με ακολουθείτε στο instagram, ή έχετε διαβάσει τις αναρτήσεις μου στη κατηγορία "Παίζουμε δημιουργικά", παραθέτω πολλές τέτοιες δραστηριότητες, τις οποίες έστησα εγώ η ίδια για τη Μυρτώ (βλ. χρωματιστό ρύζι, κυνήγι θησαυρού της φύσης, μπίλιες νερού κτλ).

Το παιχνίδι που δημιουργείται και καθοδηγείται από τον ενήλικα είναι εξίσου ωφέλιμο για τα παιδιά γιατί τους επιτρέπει να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και δεξιότητες που, λόγω επικινδυνότητας, δεν θα ήταν σε θέση να ολοκληρώσουν και να κατακτήσουν μόνα τους (π.χ. συμμετοχή στο μαγείρεμα ή εκμάθηση χρήσης ψαλιδιού, μαχαιριού κτλ)

Ο ρόλος του ενήλικα είναι πολύ σημαντικός όταν παρατηρείται ότι το παιδί διανύει μια "ευαίσθητη περίοδο" -τα λεγόμενα παράθυρα ευκαιρίας, όταν ουσιαστικά ο εγκέφαλος του παιδιού "ανοίγει" προκειμένου να προσλάβει συγκεκριμένες πληροφορίες και να εκτελέσει συγκεκριμένες δεξιότητες. Αν δεν εκμεταλλευτούμε σωστά τις ευαίσθητες περιόδους στερώντας από το παιδί τα εκάστοτε ερεθίσματα, «κλείνουν», με αποτέλεσμα το παιδί να μην φτάσει ποτέ το επιθυμητό επίπεδο στη συγκεκριμένη δεξιότητα.

 Για παράδειγμα, η Μυρτώ εδώ και κάποιες εβδομάδες δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα γράμματα του αλφάβητου και τη γραφή. Θέλει να γράφει συνεχώς, και με ρωτά την ονομασία κάθε γράμματος, πώς θα γράψει το όνομά της κτλ. Εγώ προσπαθώ να την στηρίξω και να ενισχύσω το ενδιαφέρον της είτε με δημιουργικές δραστηριότητες (στημένες από εμένα), είτε με συγκεκριμένα βιβλία, είτε με εκπαιδευτικό, ποιοτικό υλικό/παιχνίδια. Μέχρι τα 6 έτη, αυτά τα "παραθυράκια ευκαιρίας" εμφανίζονται συχνά, και είναι στο χέρι σας να τα εντοπίσετε, να τα υποστηρίξετε, να τα εκμεταλλευτείτε. Αν το παιδί σας ξαφνικά εκφράσει μεγάλο ενδιαφέρον για τους δεινόσαυρους, προμηθειτείτε καλά, ποιοτικά βιβλία, επισκεφτείτε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στήστε του δρασηριότητες με ανάλογο θέμα. 

Το υλικό (τα παιχνίδια)

Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στο σημαντικό ρόλο των καλών, ποιοτικών παιχνιδιών, μιας και πιστεύω πως η ενθάρρυνση για ελεύθερο παιχνίδι ξεκινά από εκεί, από αυτά!

• Tα παιχνίδια που επιλέγουμε εμείς για τη Μυρτώ είναι κυρίως από φυσικά υλικά, γιατί τα παιδιά τα "τραβάει" το ζωντανό, αυθεντικό υλικό. 
• Προτιμήστε παιχνίδια που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους οι οποίες αλλάζουν συνεχώς, που απευθύνονται σε μεγάλο εύρος ηλικίας, και έχουν πολλούς τρόπους παιχνιδιού (open-ended toys). Με αυτόν τον τρόπο το παιδί αναπτύσσει καλύτερα την ικανότητα της προσοχής και της συγκέντρωσης, κάνοντας το παιχνίδι του πιο δημιουργικό, ενώ παίζει περισσότερη ώρα με αυτά. Μπορείτε να έχετε έναν χώρο αποθήκευσης και να εναλλάσσετε τα παιχνίδια του ανά τακτά χρονικά διαστήματα ανάλογα με το ενδιαφέρον του (στο εξωτερικό τη θεωρούν αποτελεσματικότατη μέθοδο και την ονομάζουν "toy rotation").

• Προτιμήστε παιχνίδια με απομονωμένη ιδιότητα, ώστε να απομονώνεται και η δυσκολία. Δεν θα δώσουμε σε ένα παιδί π.χ. ένα τριγωνικό σφήνωμα που πρέπει να βάλει μέσα σε μια τριγωνική υποδοχή, η οποία έχει ένα πράσινο φωτάκι και βγάζει ήχο. Του δίνουμε ταυτόχρονα πολλά ερεθίσματα και το δυσκολεύουμε να εστιάσει σε αυτό που θέλει να κάνει. Όταν επιλέγουμε παιχνίδια του εμπορίου πρέπει να προσέχουμε να μην είναι παραφορτωμένα από ερεθίσματα και να είναι από καλά υλικά.
• Μην φορτώνετε το παιδικό δωμάτιο με παιχνίδια. Προμηθευτείτε ράφια και τοποθετήστε ένα παιχνίδι σε κάθε ράφι, π.χ σε ένα ράφι ένα καλαθάκι με τουβλάκια, σε άλλο ράφι ένα καλαθάκι με φιγούρες ζωάκια, ή ένα καλάθι με μουσικά όργανα. 
• Προτιμήστε, επίσης, να στήνετε δραστηριότητες σε συνδιασμό με αυτά, π.χ. εμεις έχουμε ένα δισκάκι με λίγα λευκά φύλλα χαρτιού, ένα βαζάκι με νερό (με καπάκι), δύο πινέλα και νερομπογιές, και όταν η Μυρτώ θέλει να ζωγραφίσει, απλά βγάζει έξω το δισκάκι από το ράφι της. 

Κάποιες εταιρίες με πολύ ποιοτικά παιχνίδια από οικολογικά υλικά και για μεγάλο εύρος ηλικίας είναι οι: Hape, Grimm, Plan Toys, Gluckskafer, Ostheimer, Children Hub, Haba, Viga, Djeco, Svoora, Grapat. 

Ως επίλογο αυτής της ανάρτησης θα δανειστώ τα λόγια της παιδιάτρου Margaret Lowenfeld που αναφέρει ότι, «το παιχνίδι είναι η υψηλότερη έκφραση της ανθρώπινης ανάπτυξης στην παιδική ηλικία, γιατί αποτελεί την ελεύθερη έκφραση του τι βρίσκεται  στην ψυχή του παιδιού. Είναι το πιο αγνό και το πιο πνευματικό προϊόν του παιδιού, και ταυτόχρονα είναι μια μορφή και ένα αντίγραφο της ανθρώπινης ζωής σε όλα τα στάδια και σε όλες τις σχέσεις» (Play in Childhood, 1935: 30 - 31).