O ρυθμός μας: 8 λόγοι που δεν χρησιμοποιούμε τιμωρίες

Γνωρίζω πως είναι ένα θέμα που προβληματίζει τους περισσότερους γονείς, και είναι ένα ερώτημα που μου έχει τεθεί αρκετές φορές από αναγνώστριες του blog: τιμωρία ή όχι; Αν "όχι", πώς θα μάθει σε όρια και πειθαρχία; Είναι ένα θέμα λιγάκι ταμπού, που βαπτίζεται με πολλές παραλλαγές, ώστε να αποφευχθεί ο "σκληρός" του όρος (καρεκλάκι της σκέψης, time-out, στερήσεις ή "πήγαινε στο δωμάτιό σου να ηρεμήσεις").
Εμείς δεν χρησιμοποιούμε καμία μορφή τιμωρίας και πάντα προσεγγίζουμε κάθε ματαίωση με μια ολιστική προσέγγιση της συμπεριφοράς του παιδιού. Δηλαδή, δεν εστιάζουμε στη συγκεκριμένη περίσταση και στη συγκεκριμένη άσχημη συμπεριφορά, αλλά στο τι κρύβεται πίσω από αυτή.

1. Ολιστική προσέγγιση, αντί να εστιάζετε στην στιγμιαία αρνητική συμπεριφορά
Πιστεύω ακράδαντα ότι τα παιδιά είναι εκ φύσεως συνεργάσιμα και καλά, και μια προβληματική συμπεριφορά, συνήθως, προκύπτει από: α) μεγάλες προσδοκίες του κηδεμόνα (π.χ. η μη αποδεκτή συμπεριφορά μπορεί να οφείλεται σε  αναπτυξιακό στάδιο), β) από καταπιεσμένα συναισθήματα που έχουν συσσωρευθεί στο παιδί (θυμός, φόβος, θλίψη) που προέρχονται από προηγούμενες επώδυνες εμπειρίες, γ) από ελλειπή πληροφόρηση (όταν, δηλαδή,το παιδί δεν έχει ενημερωθεί για τις συνέπειες που θα έχει μια πράξη ή συμπεριφορά του, π.χ. όταν ένα νηπιάκι πρωτοπιάνει χρώματα και εμείς δεν του έχουμε εξηγήσει που επιτρέπεται να τα χρησιμοποιήσει, με αποτέλεσμα να γυρίσουμε για λίγο το κεφάλι μας και εκείνο να έχει κάνει graffiti στον τοίχο...), δ) βιώνει μια ανάγκη, και συνήθως οι ανάγκες που δεν αναγνωρίζονται και δεν ικανοποιούνται, συνήθως οδηγούν τα παιδιά να ενεργούν με τρόπου μη αποδεκτούς σε άλλους (π.χ. πείνα, αϋπνία, κούραση, ανάγκη για προσοχή, ανάγκη για έμφυτη περιέργεια).

Πιστεύω πως δεν πρέπει να διαχωρίζουμε την συμπεριφορά των παιδιών από το πως αισθάνονται και τι βιώνουν εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή. Πρέπει να ψάξουμε βαθύτερα και να αναλογιστούμε τους λόγους για τους οποίους αντιδρά κατ'αυτόν τον τρόπο, τι αισθάνεται και τι θέλει να μας πει.

2. Θέλω ο τρόπος που την μεγαλώνουμε, η γονεϊκότητά μας, να αντανακλά την αμέριστη αγάπη μας για εκείνη
Πιστεύω πως αν επιβάλλουμε την πειθαρχία στα παιδιά μας μέσω της τιμωρίας (με όποια μέθοδο και με όποιο όνομα), είτε με το να τα αγνοούμε ή να τους φωνάζουμε ή να είμαστε ψυχροί απέναντί τους, αυτό που τους μεταδίδουμε είναι πως τα αγαπάμε λιγότερο εξαιτίας της συμπεριφοράς τους. Και αυτό είναι κάτι που εγώ δεν θα το ήθελα για τη Μυρτώ. Θέλω να ξέρει πως θα τη λατρεύουμε πάντα, άνευ όρων, ότι κι αν κάνει. Αυτό χρειάζονται τα παιδιά για να "ανθίσουν", απόλυτη αγάπη και θετική αποδοχή.

3. Η γονεϊκότητά μας θέλουμε να αντανακλά σεβασμό και όχι μια σχέση δύναμης και ελέγχου
Δεν θα ήθελα να επιβάλλω στην Μυρτώ κανένα μοντέλο συμπεριφοράς, απλά επειδή είμαι ισχυρότερη και μεγαλύτερη, ή επειδή μπορώ να της ασκήσω έλεγχο, όπως ακριβώς δεν θα έκανα με ένα  φίλο μου ή με τον σύζυγό μου. Καμία σχέση δεν παραμένει υγιής βασιζόμενη στον έλεγχο και στην επιβολή. Όταν προσπαθούμε να επιβληθούμε στα παιδιά μέσω της τιμωρίας, τα κάνουμε να αισθάνονται ανίσχυρα και φοβισμένα. Αυτό τις περισσότερες φορές τα οδηγεί στο να υιοθετούν παθητικές συμπεριφορές, χωρίς πρωτοβουλία, διεκδικητικότητα ή κριτικό πνεύμα, ή ακόμα και επιθετικές.

4. Οι τιμωρίες δεν έχουν καμία απολύτως λογική
Σκεφτείτε το..."Αν δε φας όλο το φαγητό σου, δεν θα δεις τηλεόραση μετά", "αν δεν κατέβεις από την τσουλήθρα αυτή τη στιγμή, φεύγω χωρίς εσένα", "αν δεν βάλεις αμέσως τα παπούτσια σου δεν έχει παγωτό", "αν δεν διαβάσεις, δεν έχει playstation"....Πώς μπορεί ένα παιδί να μάθει να πειθαρχεί από αυτές τις, χωρίς νόημα και λογική, απειλές;
Aυτό που εμείς επιλέγουμε, είναι να της επιτρέπουμε να μάθει μέσα από τις φυσικές συνέπειες της συμπεριφοράς της (δες παρακάτω τι εννοώ σαν "φυσικές συνέπειες"). Να μπορεί να συνδέσει το αίτιο με το αποτέλεσμα και να οδηγηθεί στο να πράξει με λογική, και όχι από φόβο.

Αν ένα παιδί είναι μικρό σε ηλικία για να κατανοήσει τις αρχές της λογικής, τότε είναι εξίσου αδύνατο να κατανοήσει την αφηρημένη έννοια της τιμωρίας! Όταν ο εγκέφαλός τους είναι αρκετά ώριμος για να κατανοήσει τη λογική, τότε θα πράττουν σύμφωνα με αυτή χωρίς να χρειάζονται οποιαδήποτε απειλή.

Οι τιμωρίες είναι σχεδόν πάντα απόρροια της δικής μας σύγχυσης και θυμού, της κούρασης και της εξάντλησης, συναισθήματα τα οποία είναι αποδεκτά μεν, αλλά όχι αν τα ξεσπάμε στα παιδιά.

5. Δεν θέλω οι πράξεις της να είναι αποτέλεσμα φόβου απέναντι σε κάποιον ισχυρότερο, αλλά να προέρχονται από δικό της εσωτερικό κίνητρο.
Στο δικό μας σπίτι υπήρχε τιμωρία και φόβος, και μου πήρε πολύ πολύ καιρό μέχρι να ξαναβρώ τη δική μου φωνή, να μην είμαι ένας εσωστρεφής, κλειστός άνθρωπος (ακόμα το παλεύω), και να έχω το θάρρος της γνώμης μου. Δεν θέλω κάτι τέτοιο για την κόρη μου. Θέλω να ακολουθεί πάντα τα πιστεύω της, να τα υπερασπίζεται, και να μην χρειάζεται να κάνει κάτι που δεν θέλει μόνο και μόνο επειδή φοβάται τις συνέπειες ή κάποιον ισχυρότερο.

6. Οι τιμωρίες ενθαρρύνουν τα παιδιά να σκεφτούν τις συνέπειες των πράξεων τους σε σχέση με τον εαυτό τους , αντί να προβληματιστούν για τον τρόπο με τον οποίο οι ενέργειές τους επηρεάζουν τους γύρω τους
Ανεξαρτήτως της τιμωρίας (απαγόρευση της τηλεόρασης, απομάκρυνση κάποιου παιχνιδιού, να μπει σε time-out, μια ξυλιά στον ποπό*), αυτό που λαμβάνει το παιδί και εκεί που εστιάζει είναι η αδικία που υφίσταται. Το μόνο που θα αισθανθεί το παιδί είναι θυμός και αναστάτωση απέναντι στον ενήλικα που το απομάκρυνε, και όλες του οι σκέψεις θα εστιάσουν στην αδικία και στη δυστυχία που νιώθει εκείνη τη στιγμή. Εκείνη την ώρα όλα τα παραπάνω συναισθήματα το κατακλύζουν και είναι φυσικό να μην υπάρχει χώρος για να κατανοήσει τον αντίκτυπο των πράξεών του απέναντι στους γύρω του.

Υπήρχε τιμωρία στο δικό σας σπίτι όταν ήσασταν μικροί; Σε εμας, όπως είπα και παραπάνω, υπήρχε και τιμωρία και φόβος. Και σίγουρα το μόνο που με έκανε να νιώθω είναι θλίψη, μοναξιά, θυμό, αδικία και φόβο. Ποτέ δεν σκέφτηκα με ποιο τρόπο οι πράξεις μου επηρέαζαν τους άλλους.

(*Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω πως μολονότι αισθάνομαι ότι όλες οι τιμωρίες είναι αναποτελεσματικές και άχρηστες, αισθάνομαι ιδιαιτέρως αντίθετη στη σωματική τιμωρία και βία. Δεν έχουν καμία θέση στην οικογένεια. Αν ασκείτε βία στα παιδιά σας απλά σταματήστε. Τέλος.)

7. Δεν θέλω ο τρόπος που τη μεγαλώνω να εμπεριέχει φόβο
Σίγουρα ένας από τους βασικούς λόγους που επιβάλλουμε την τιμωρία στα παιδιά μας είναι ο φόβος: ο φόβος ότι δεν θα μάθει να ξεχωρίζει το σωστό από το λάθος, ή να σταματήσει να είναι επιθετικό ή να μάθει να τρώει σωστά. Αλλά γιατί πρέπει να τιμωρούμε τα παιδιά για τους δικούς μας φόβους; Γιατί δεν μαθαίνουμε απλά να τα εμπιστευόμαστε; Αυτό ίσως είναι δύσκολο ζώντας σε μια κοινωνία η οποία πιέζει τους γονείς να ασκήσουν έλεγχο στα παιδιά.

8. Προσπαθώ να καλλιεργήσω ένα πνεύμα συνεργασίας και σύνδεσης παρά σύγκρουσης
Όταν υπάρξει κάποιο πρόβλημα, αντί να το αντιμετωπίσω με αυταρχισμό και ανισότητα ("εσύ, το αδύναμο νήπιο, θα πρέπει να ακούσεις εμένα, τον ισχυρότερο ενήλικα"),  προσπαθώ να το δω σαν μια ευκαιρία να συνεργαστούμε, να συνδεθούμε, να βρούμε μαζί μια λύση, π.χ. "σου ζήτησα να μην παίζεις με το ποτήρι ,αλλά εσύ συνέχισες να παίζεις και τώρα έπεσε από το τραπέζι και γέμισε χυμό το χαλί. Τι πιστεύεις ότι μπορούμε να κάνουμε γι' αυτό;".

Σημείωση για τα περιβόητα time-out
Πολλές οικογένειες αποστασιοποιούνται από τον όρο "τιμωρία" ωστόσο χρησιμοποιούν τα λεγόμενα time-out. Αλλά ακόμα κι αυτά δεν θεωρούνται ως μια μορφή τιμωρίας; Ο γνωστός ψυχολόγος Martin Hoffman γράφει "Παρόλο που δεν αποτελεί άμεση σωματική ή ουσιαστική απειλή για ένα παιδί [να το στείλει ο κηδεμόνας του σε time-out], μπορεί να είναι πιο καταστροφικό για τον συναισθηματικό του κόσμο γιατί προβάλλει την απειλή της εγκατάλειψης και του χωρισμού".
Ο ίδιος τονίζει πως αυτή η μέθοδος επιβολής πειθαρχίας αντανακλά στα παιδιά το συναίσθημα πως αν δεν κάνουν κάτι αρεστό σε εμάς, τότε "είναι καθήκον μας να τα κάνουμε να υποφέρουν ώστε να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους". Σίγουρα δεν θέλω να αισθάνεται έτσι η κόρη μου, και θα ήθελα να μεγαλώσει γνωρίζοντας πως δεν πρέπει να φέρεται και η ίδια έτσι στους συνανθρώπους της.

Το να αποσύρουμε την στοργή και την προσοχή μας από ένα παιδί, του δίνουμε να καταλάβει πως δεν τα αξίζει αν δεν πράττει ανάλογα με όσα του λέμε. Θεωρώ πως αν ένα παιδί δεν είναι συνεργάσιμο και εκδηλώνει μια μη κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, τότε είναι που χρειάζεται τη προσοχή και τη στοργή μας περισσότερο! Χρειάζεται να συνδεθεί μαζί μας...Αν εμείς τα αφήσουμε στο έλεος των συναισθημάτων τους, μόνα τους, τότε το χάος θα μεγαλώσει.

Πολλές φορές η Μυρτώ επιλέγει να απομακρυνθεί μόνη της από την παρουσία μας (πηγαίνει στο δωμάτιό της, μέσα στη σκηνή της, ή στο μπάνιο) και επιλέγει η ίδια πότε να μας ξαναπροσεγγίσει. Αυτό είναι εντάξει για εμάς, αλλά και για εκείνη, γιατί η ίδια επιλέγει πως αυτή είναι η ιδανικότερη μέθοδος αποσυμπίεσης. Και της δίνουμε τον χρόνο που χρειάζεται.

Σημείωση για τα "φυσικά επακόλουθα"
Ως φυσικό επακόλουθο ορίζουμε αυτό που συμβαίνει ως φυσική απόρροια μιας ενέργειας. Δηλαδή, αν είσαι αγενής απέναντι σε έναν φίλο, τότε είναι φυσικό επακόλουθο αυτό το άτομο να μην θέλει πια να παίζει μαζί σου. Ή το φυσικό επακόλουθο του να μην τελειώσει ένα παιδί το φαγητό του, είναι να πεινάσει γρηγορότερα. Ωστόσο, πολλές φορές ο όρος "φυσικό επακόλουθο" παρερμηνεύεται ως εξής:

Πρόβλημα: Το παιδί ζωγραφίζει με μαρκαδόρους τον τοίχο

Φυσικό επακόλουθο: α) ο τοίχος φαίνεται λερωμένος ή β) ο μπαμπάς και η μαμά διαθέτουν 

λιγότερο χρόνο για παιχνίδι με το παιδί επειδή καθαρίζουν τον τοίχο

Παρερμήνευση φυσικού επακόλουθου: Η τιμωρία (που λανθασμένα ονομάζουν "φυσικό επακόλουθο") τού να αναγκάσουν οι γονείς το παιδί να καθαρίσει τον τοίχο πριν ασχοληθεί με οτιδήποτε άλλο.

Αν, λοιπόν, δεν χρησιμοποιούμε τιμωρίες, με ποιο τρόπο μαθαίνουμε την πειθαρχία σε ένα μικρό παιδί;

• Προσπαθώ να αναγνωρίζω την ανάγκη της κάθε φορά που διακρίνω άρνηση συνεργασίας, και να βρω λύσεις που να καλύπτουν τις ανάγκες και των δυό μας, ώστε να καλλιεργήσω ένα δημοκρατικό πνεύμα και να της δείξω ότι τη σέβομαι.

• Της εξηγώ τους λόγους για τους οποίους θα ήθελα να κάνει κάτι ή γιατί δεν της επιτρέπω να κάνει κάτι. Αυτό που κατάλαβα με τη Μυρτώ, είναι πως χρειάζεται τη πληροφόρηση και μάλιστα αρκετή ώρα πριν ένα γεγονός ή μια πράξη, ώστε να το έχει "καλλιεργήσει" μέσα της και να αποφευχθεί η σύγκρουση, π.χ. αν της πω από την προηγούμενη μέρα ότι χρειάζεται να πάμε στον γιατρό και της εξηγήσω το "γιατί", τότε καθόλη τη διάρκεια της εξέτασης είναι μια χαρά. Αντιθέτως, όταν της το κρύβαμε, και την αναγκάζαμε να είναι προ τετελεσμένου, είχαμε κλάμματα και φωνές (απόλυτα δικαιολογημένες). 

• Πάντα τη ρωτάω "τι συμβαίνει", "τι αισθάνεται", "αν μπορώ να βοηθήσω", και μένω συνδεδεμένη μαζί της, καλώντας την να συμμετέχει στην λύση του προβλήματος.

• Αποφεύγω τους ρητούς κανόνες και τα ξερά "όχι", θέτωντας με συνέπεια και τρυφερότητα ορισμένους (σταθερούς) περιορισμούς που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια και την υγεία της ίδιας και των γύρω της. Και πάλι όμως, της εξηγώ γιατί δεν της επιτρέπεται κάτι.

• Καλλιεργώ θετικούς χώρους, στους οποίους δεν χρειάζεται να της λέω συνεχώς "όχι" και "μη" (λέξεις που αμέσως πυροδοτούν εντάσεις), και που αφήνουν ελεύθερη τη φυσική ανάγκη του παιδιού για εξερεύνηση και πειραματισμό. 

• Προσπαθώ πολύ (μα πάρα πολύ) στο να αντλεί καθημερινά από εμένα ηρεμία, σεβασμό, σταθερότητα, ασφάλεια, εμπιστοσύνη και καλοσύνη. Γιατί είμαι ο "καθρέφτης" της.

• Προσπαθώ να φροντίζω τον εαυτό μου και να βρίσκω χρόνο για τις προσωπικές μου ανάγκες, για να έχω την υπομονή και τις αντοχές να μεγαλώνω σωστά ένα νήπιο. Γιατί υπάρχουν στιγμές που είναι εξαντλητικές και χρειάζονται όλη μας τη δύναμη, το γνωρίζω πολύ καλά. 

• Προσπαθώ να διώχνω τις ενοχές αν κάποιες φορές κάνω κάτι στραβά...γιατί δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς!

Ξέρω πως είναι δύσκολο κεφάλαιο η πειθαρχία των νηπίων και πως ο καθένας μας το αντιμετωπίζει διαφορετικά γιατί είναι κάτι που έχει να κάνει και με τα προσωπικά βιώματα που κουβαλάμε. Στην δική μας καθημερινότητα κατανοήσαμε πως τρία πράγματα είναι βασικά ώστε να μεγαλώσει σωστά και να "ανθίσει" ένα σποράκι: ανευ όρων αγάπη, σύνδεση και θετική αποδοχή.

Σε επόμενη ανάρτηση θα αναφερθώ και στην χωρίς ανταμοιβή πειθαρχία.
Περιμένω να ακούσω και τις δικές σας απόψεις, είτε εδώ είτε στο ανάλογο post στον λογαριασμό μου στο instagram. 

Καλό και δημιουργικό μήνα να έχουμε!