"Παιδί για σπίτι ή σπίτι για παιδί": Δημιουργήστε θετικούς χώρους

Ένα σημαντικό πράγμα που έχω μάθει σαν μαμά είναι πως για να αποφεύγονται εντάσεις, νεύρα, απαγορεύσεις, και λέξεις όπως "μη", "όχι", πρέπει να προετοιμάζεις το περιβάλλον στο οποίο θα κινηθεί και θα μάθει το παιδί. Και αν κινείται σε όλο το σπίτι, τότε, ναι, πρέπει να δημιουργηθεί ένα kid-friendly σπίτι, για την ηρεμία των γονιών, αλλά πρωτίστως και για την ηρεμία, ανάπτυξη, ανεξαρτητοποίηση και εξέλιξη του παιδιού (προσοχή στον ορισμό kid-friendly: δεν εννοούμε παιχνίδια και ασφάλειες παντού! Βλ.παρακάτω τι εννοώ).

Ένα μεγάλο μέρος της ημέρας (ή πολλες φορές και όλη την ημέρα) τα παιδιά το περνάνε στο σπίτι. Το να δημιουργήσετε θετικούς χώρους στο σπίτι σας σημαίνει να δημιουργήσετε γωνιές όπου το παιδί σας θα μπορεί να παίζει και να κινείται ελεύθερα, χωρίς να σας δημιουργείται άγχος ότι κινδυνεύει ή να πρέπει να το αποτρέπετε με "όχι" και "μη" δημιουργώντας εντάσεις.

Αυτό θα σας επιτρέψει να αισθανθείτε πιο ήρεμοι και πιο ελεύθεροι, γνωρίζοντας ότι τα παιδιά σας θα μπορούν να εξερευνήσουν, να παίξουν, και να είναι ο εαυτός τους χωρίς να προκαλέσουν κάποια (σοβαρή) ζημιά στον χώρο και στον εαυτό τους. Το πώς θα διαμορφώσετε τον χώρο σας εξαρτάται πλήρως από εσας, το παιδί και το σπίτι.

Εμείς μένουμε σε ένα σχετικά μικρό διαμέρισμα, ωστόσο το μεγαλύτερο τμήμα του σπιτιού έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε η Μυρτώ να αισθάνεται ελεύθερη μέσα σε αυτό, χωρίς να ανησυχώ ότι μπορεί να χτυπήσει κάπου ή με κάτι. Εξάλλου, είναι και δικό της σπίτι και θέλαμε να έχει πρόσβαση σε όλους τους χώρους του, χωρίς να πρέπει να μας ζητήσει την άδεια.

Μερικές σκέψεις για το πώς να δημιουργήσετε θετικούς χώρους στο σπίτι σας περιλαμβάνουν:

Ασφάλεια
Προφανώς η ασφάλεια είναι πολύ σημαντική, αλλά όχι μόνο για να κρατά το παιδί σας και τους γύρω του ασφαλείς, αλλά και για να κάνει και εσάς τους ίδιους να αισθάνεστε πιο ήρεμοι και πιο χαλαροί. Με αυτόν τον τρόπο θα μειωθούν ή και θα εξαλειφθούν οι απαγορεύσεις, το παιδί θα νιώσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, και θα μειωθούν οι εντάσεις μεταξύ σας.

Για να διασφαλίσετε την ασφάλεια στο σπίτι σας:

• Δείτε το σπίτι μέσα από τα μάτια του παιδιού σας! Γονατίστε στο ύψος του και παρατηρήστε όσα βλέπει. Θα εντυπωσιαστείτε με το πόσα έχετε αγνοήσει ως ενήλικες. Τι θα ήταν θελκτικό για ένα βρέφος που μπουσουλάει ή μαθαίνει να περπατάει, ή σε ένα νήπιο γεμάτο παιδική περιέργεια? Σίγουρα είναι δύσκολο να δημιουργήσετε ένα 100% ασφαλή χώρο, ωστόσο μπορείτε να ξεκινήσετε ασφαλίζοντας το ντουλάπι με τα απορρυπαντικά, ή να απομακρύνετε τα βαριά αντικείμενα που θα μπορούσαν να ρίξουν τα σποράκια, ή να ασφαλίσετε πρίζες και καλώδια.
• Μπορείτε να ξεκινήσετε αναδιαμορφώνοντας ένα από τα δωμάτια σαν θετικό χώρο, όπου θα μπορεί το παιδί σας να παίζει με απόλυτη ασφάλεια, δίνοντας σας λίγο χρόνο για τον εαυτό σας, να χαλαρώσετε ή να πάτε στη τουαλέτα βρε αδελφέ! Κάποιοι βάζουν προστατευτικά και απομονώνουν τη κουζίνα ή τις σκάλες από το παιδί. Ωστόσο, αν ξεκινήσετε με ένα δωμάτιο θα σας ενθάρρυνα να προσπαθήσετε να διαμορφώσετε όλο το σπίτι σας σαν έναν χώρο ασφαλή για τα σποράκια.
• Βεβαιωθείτε ότι υπάρχει τρόπος τα σποράκια να εξασκήσουν με ασφάλεια την αδρή τους κινητικότητα, και να εκτονώνονται, αλλιώς μπορεί να τα δείτε να σκαρφαλώνουν στη βιβλιοθήκη, και να κάνουν τον Σπάιντερμαν! Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα μεγάλα μαξιλάρια του καναπέ και να δημιουργήσετε σκηνές ή "βουνά" για να σκαρφαλώσουν, ή με τα μικρά μαξιλάρια (π.χ. του καναπέ) να δημιουργήσετε ένα μονοπάτι πάνω στο οποίο πρέπει να πατήσουν, και προσποιηθείτε ότι το πάτωμα είναι νερό. Το τελευταίο εμείς το κάνουμε συχνά!
• Εξηγήστε και διδάξτε τα, αντί να κρύβετε αντικείμενα και να λέτε "όχι". Αν και μερικά πράγματα θα είναι πάντα επικίνδυνα (καθαριστικά, πρίζες, ύψος στο μπαλκόνι), για κάποια άλλα μπορεί να υπάρξει τρόπος να διδαχτεί το παιδί την ασφαλή τους χρήση. Για παράδειγμα, μπορείτε να δείξετε στο παιδί πως να χρησιμοποιεί το πηρούνι και αργότερα το μαχαίρι, πάντα με επίβλεψη (εμείς της είχαμε στην αρχή ένα πλαστικό μαχαιράκι, και τώρα χρησιμοποιεί το μαχαίρι του βουτύρου για να απλώσει μόνη της βούτυρο ή μέλι στη φρυγανιά της), ή πως να ανεβαίνει και να κατεβαίνει με ασφάλεια από τη καρέκλα, αντί να του λέτε "όχι" ή "δεν μπορείς να ανέβεις εκεί". 
• Επανεκτιμάτε συχνά τι είναι ασφαλές ή δεν είναι ασφαλές για το παιδί σας. Μπορεί κάποια πράγματα να είναι πλέον απόλυτα ασφαλή για το παιδί σας (π.χ. εμείς δεν έχουμε πια ασφάλειες στα συρτάρια γιατί η Μυρτώ έχει μάθει να τα κλείνει κρατώντας τη λαβή), ωστόσο κάποια άλλα μπορεί να χρειάζεται να απομακρυνθούν για κάποια βρέφη που έμαθαν να στέκονται σε τραπεζάκια και έπιπλα ή να περπατάνε.

Σημείωση: Ο όρος "ασφαλές σπίτι" σίγουρα ερμηνεύεται διαφορετικά από τον καθένα μας. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να χρησιμοποιεί προστατευτική πόρτα και να απομονώνει τη κουζίνα ή τις σκάλες, γιατί αυτό τον κάνει να νιώθει πιο χαλαρός και σίγουρος για την ασφάλεια του παιδιού. Όλοι έχουμε διαφορετική αντίληψη για την ασφάλεια του παιδιού, και διαφορετικά επίπεδα ανοχής του ρίσκου στο παιχνίδι. Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος να οργανώσετε το σπίτι σας! Διαμορφώστε το έτσι ώστε να σας κάνει να νιώθετε καθημερινά πιο χαλαροί μαζί με το παιδί και την οικογένειά σας.

Ανεξαρτησία

Ένα σπίτι, εκτός από ασφάλεια, θα πρέπει να καλλιεργεί και την ανεξαρτησία του παιδιού. Σίγουρα ένα παιδί που αυτοεξυπηρετείται χωρίς να ζητά συνεχώς τη βοήθεια της μαμάς ή του μπαμπά δημιουργεί μια πιο ήρεμη και χαλαρή ατμόσφαιρα για όλη την οικογένεια. Για παράδειγμα, μπορείτε να βάλετε τα σνακ του παιδιου σε ένα συρτάρι ή ντουλάπι εντός της εμβέλειας του παιδιού σας. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα χρειάζεται να σας ρωτά κάθε φορά που θα επιλέγει να φάει κάτι (κάτι που στην αντίθετη περίπτωση θα φανέρωνε μια μορφή εξουσίας και ελέγχου από μέρους σας, ακόμα και να δεχόσασταν πάντα να του δίνατε τα σνακ όταν σας τα ζητούσε)

Για να ενισχύσετε την ανεξαρτησία του παιδιού στο σπίτι:

• Αν το παιδί σας είναι σε βρεφική ηλικία, δημιουργήστε έναν μεγάλο χώρο που θα μπορεί να εξασκήσει τις κινητικές του δεξιότητες.
• Ξεχωρίστε κάποια ρούχα, αξεσουαρ και παπούτσια και δημιουργήστε μια μικρή γκαρταρόμπα για το παιδί σας, ώστε να επιλέγει το ίδιο τι θα ήθελε να φορέσει. 
• Τοποθετήστε έναν μεγάλο καθρέφτη ώστε να μπορεί το παιδί σας να παρατηρεί τον εαυτό του
• Τοποθετήστε τα παιχνίδια του σε καλάθια και ράφια, εντός της εμβέλειάς του, και προμηθευτείτε ράφια που δημιουργούν "οριζόντια βιβλιοθήκη" και επιτρέπουν στα σποράκια να βλέπουν το εξώφυλλο του βιβλίου.
• Τοποθετήστε παιδικά σκαλοπάτια σε διάφορα σημεία του σπιτιού όπως π.χ. κάτω από τον νιπτήρα του μπάνιου ή τον πάγκο της κουζίνας ώστε το παιδί σας να αυτοεξυπηρετείται σε θέματα υγιεινής ή να συμμετέχει στα κουζινομαγειρέματά σας.
• Προμηθευτείτε παιδικά έπιπλα που μπορεί να χρησιμοποιήσει μόνο του το παιδί σας (γραφειάκι, κρεββάτι κτλ).

Μερικά ακόμα tips

Όπως είπα και παραπάνω, κάθε γονιός έχει διαφορετικά επίπεδα ανοχής και αντοχής απέναντι στο ρίσκο κινδύνου, την ασφάλεια και την ανεξαρτησία, κάτι το οποίο διαμορφώνεται και από τον χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του ίδιου του παιδιού. Αν και είμαι υπέρμαχος ενός σπιτιού που σχεδόν όλοι οι χώροι και τα περισσότερα αντικείμενα είναι ανοιχτά προς το παιδί (χρώματα, μπογιές, ψαλίδι, κόλλα, νερό, έπιπλα), κατανοώ ότι κάτι ανάλογο μπορεί είναι δύσκολα αποδεκτό σε κάποιον άλλον γονιό. 

Εστιάστε στα πράγματα που είστε διατεθειμένοι να αλλάξετε στο σπίτι σας, και σας κάνουν να αισθάνεστε λιγότερο άγχος μέσα σε αυτό. 

• Μην γεμίζετε με παιχνίδια το παιδικό δωμάτιο. Επενδύστε σε ποιοτικά παιχνίδα από φυσικά υλικά που απευθύνονται σε μεγάλο εύρος ηλικιών. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί αναπτύσει καλύτερα την ικανότητα της προσοχής και της συγκέντρωσης, κάνοντας το παιχνίδι του πιο δημιουργικό, ενώ παίζει περισσότερη ώρα με αυτά. Μπορείτε να έχετε έναν χώρο αποθήκευσης και να εναλλάσσετε τα παιχνίδια του ανά τακτά χρονικά διαστήματα ανάλογα με το ενδιαφέρον του (στο εξωτερικό τη θεωρούν αποτελεσματικότατη μέθοδο και την ονομάζουν "toy rotation").
• Αφήστε το να αποκτήσει απόλυτη ελευθερία πρώτα σε υλικά που έχει μάθει* να χρησιμοποιεί με ασφάλεια, π.χ. πάνω στο γραφείο της Μυρτώς υπάρχουν μαρκαδόροι, χαρτιά, νερομπογιές, κηρομπογιές, ξυλομπογιές, κόλλα και ψαλίδι. Όλα τα παραπάνω έχει μάθει να τα χρησιμοποιεί με ασφάλεια και γνωρίζει την ακριβή χρήση τους. Κάθε πρωί περνά τουλάχιστον μισή ώρα κάνοντας χειροτεχνίες μόνη της, τις οποίες ερχεται και μου τις δείχνει με περηφάνια! Εκτός του ότι μπορώ να πιώ δυό γουλιές καφέ με ησυχία, περνά και εκείνη τον χρόνο της ποιοτικά, κάνοντας κάτι δημιουργικό που τη γεμίζει χαρά και αυτοπεποίθηση.

Αυτό που παρατήρησα στη Μυρτώ ήταν πώς αυτή η πρώιμη ελεγχόμενη ελευθερία ήδη από όταν πρωτοπερπάτησε, οδήγησε σε μια πλήρη ελευθερία σήμερα, που είναι 3 ετών. Τη παρατηρώ και βλέπω πώς κάθε κίνησή της είναι μελετημένη. Ανοίγει τα συρτάρια με προσοχή, χειρίζεται το μαχαίρι εκεί που ξέρει και με προσοχή, και ξέρει τα υλικά των αντικειμένων (γυαλί, μέταλλο, πλαστικό κτλ) και ποιές είναι οι αντοχές τους (φυσικά το έμαθε στην πράξη γιατί και θα σπάσει κάτι, και θα χαλάσει κάτι, αλλά από αυτό θα μάθουν). Κάποιες στιγμές θα υπάρξει και η αποτροπή για κάτι που θέλει να δοκιμάσει ή να πιάσει ή να κάνει που δεν είναι ασφαλές  (π.χ. να μου αφήνει το χέρι όταν είμαστε στο πεζοδρόμιο και περνάνε αμάξια), αλλά προσπαθούμε να αποφύγουμε τη κάθετη άρνηση ("όχι", "μη", "δεν μπορείς να το κάνεις ακόμα" κτλ) και πάντα το συζητάμε, ώστε να μην το εκλάβει σαν έλλειψη εμπιστοσύνης από μέρους μας ή άσκηση ελέγχου (θα ακολουθήσει σύντομα και σχετική ανάρτηση για αυτό το θέμα).

Θα ήθελα να ακούσω και τις δικές σας εμπειρίες και τη δική σας καθημερινότητα μέσα από το σπίτι σας. Τι σας δυσκολεύει? Τι έχετε αλλάξει ή/και προσαρμώσει έπειτα από την έλευση των σπορακίων σας?

*Να επισημάνω πως η Μυρτώ δεν έμαθε εν μια νυκτί να χρησιμοποιεί αντικείμενα όπως ψαλίδι, μαχαίρι, κτλ αλλά η κατάκτηση αυτών των δεξιοτήτων ήρθε έπειτα από ασκήσεις που κάναμε μαζί μέσω δημιουργικού παιχνιδιού. Τέτοιες ικανότητες, αλλά και η κριτική σκέψη του παιδιού αποκτάται έπειτα από μήνες ή και χρόνια εξάσκησης σε ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον.